นนุ จ กสฺสปสมฺมาสมฺพุทฺธกาเล กปิโล นาม อนาราธกภิกฺขุ ‘‘ปาติโมกฺขํ อุทฺทิสิสฺสามี’’ติ พีชนิํ คเหตฺวา อาสเน นิสินฺโน ‘‘อตฺถิ อิมสฺมิํ วตฺตนฺตา’’ติ ปุจฺฉิ, อถ ตสฺส ภเยน เยสมฺปิ ปาติโมกฺโข วตฺตติ, เตปิ ‘‘มยํ วตฺตามา’’ติ อวตฺวา ‘‘น วตฺตามา’’ติ วทิํสุ, โส พีชนิํ ฐเปตฺวา อุฏฺฐายาสนา คโต, ตทา สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส สาสนํ โอสกฺกิตนฺติ? กิญฺจาปิ โอสกฺกิตํ, ปริยตฺติ ปน เอกนฺเตเนว ปมาณํฯ ยถา หิ มหโต ตฬากสฺส ปาฬิยา ถิราย อุทกํ น ฐสฺสตีติ น วตฺตพฺพํ, อุทเก สติ ปทุมาทีนิ ปุปฺผานิ น ปุปฺผิสฺสนฺตีติ น วตฺตพฺพํ, เอวเมว มหาตฬากสฺส ถิรปาฬิสทิเส เตปิฏเก พุทฺธวจเน สติ มหาตฬาเก อุทกสทิสา ปฏิปตฺติปูรกา กุลปุตฺตา นตฺถีติ น วตฺตพฺพา, เตสุ สติ มหาตฬาเก ปทุมาทีนิ ปุปฺผานิ วิย โสตาปนฺนาทโย อริยปุคฺคลา นตฺถีติ น วตฺตพฺพาติ เอวํ เอกนฺตโต ปริยตฺติเยว ปมาณํฯ

ปถวีธาตูติ ทฺเว สตสหสฺสานิ จตฺตาริ จ นหุตานิ พหลา มหาปถวีฯ อาโปธาตูติ ปถวิโต ปฏฺฐาย ยาว สุภกิณฺหพฺรหฺมโลกา อุคฺคตํ กปฺปวินาสกํ อุทกํฯ เตโชธาตูติ ปถวิโต ปฏฺฐาย ยาว อาภสฺสรพฺรหฺมโลกา อุคฺคโต กปฺปวินาสโก อคฺคิฯ วาโยธาตูติ ปถวิโต ปฏฺฐาย ยาว เวหปฺผลพฺรหฺมโลกา อุคฺคโต กปฺปวินาสโก วายุฯ เอเตสุ หิ เอกธมฺโมปิ สตฺถุ สาสนํ อนฺตรธาเปตุํ น สกฺโกติ, ตสฺมา เอวมาหฯ อิเธว เต อุปฺปชฺชนฺตีติ โลหโต โลหขาทกํ มลํ วิย อิมสฺมิํ มยฺหํเยว สาสเน เต อุปฺปชฺชนฺติฯ โมฆปุริสาติ ตุจฺฉปุริสาฯ

อาทิเกเนว โอปิลวตีติ เอตฺถ อาทิเกนาติ อาทาเนน คหเณนฯ โอปิลวตีติ นิมุชฺชติฯ อิทํ วุตฺตํ โหติ – ยถา อุทกจรา นาวา ภณฺฑํ คณฺหนฺตี นิมุชฺชติ, เอวํ ปริยตฺติอาทีนํ ปูรเณน สทฺธมฺมสฺส อนฺตรธานํ น โหติฯ ปริยตฺติยา หิ หายมานาย ปฏิปตฺติ หายติ, ปฏิปตฺติยา หายมานาย อธิคโม หายติฯ ปริยตฺติยา ปูรยมานาย ปริยตฺติธรา ปุคฺคลา ปฏิปตฺติํ ปูเรนฺติ, ปฏิปตฺติปูรกา อธิคมํ ปูเรนฺติฯ

อิติ นวจนฺโท วิย ปริยตฺติยาทีสุ วฑฺฒมานาสุ มยฺหํ สาสนํ วฑฺฒติ เยวาติ ทสฺเสติฯ

อิทานิ เยหิ ธมฺเมหิ สทฺธมฺมสฺส อนฺตรธานญฺเจว ฐิติ จ โหติ, เต ทสฺเสนฺโต ปญฺจ โขติอาทิมาหฯ ตตฺถ โอกฺกมนียาติ อวกฺกมนียา, เหฏฺฐาคมนียาติ อตฺโถฯ สตฺถริ อคารวาติอาทีสุ อคารวาติ คารวรหิตาฯ อปฺปติสฺสาติ อปฺปติสฺสยา อนีจวุตฺติกาฯ ตตฺถ โย เจติยงฺคณํ อาโรหนฺโต ฉตฺตํ ธาเรติ, อุปาหนํ ธาเรติ, อญฺญโต โอโลเกตฺวา กถํ กเถนฺโต คจฺฉติ, อยํ สตฺถริ อคารโว นามฯ

โย ธมฺมสฺสวนสฺส กาเล สงฺฆุฏฺเฐ ทหรสามเณเรหิ ปริวาริโต นิสีทติ, อญฺญานิ วา นวกมฺมาทีนิ กโรติ, ธมฺมสฺสวนคฺเค นิสินฺโน นิทฺทายติ, วิกฺขิตฺโต วา อญฺญํ กเถนฺโต นิสีทติ, อยํ ธมฺเม อคารโว นามฯ

โย เถรุปฏฺฐานํ คนฺตฺวา, อวนฺทิตฺวา นิสีทติ, หตฺถปลฺลตฺถิกํ ทุสฺสปลฺลตฺถิกํ กโรติ, อญฺญํ วา ปน หตฺถปาทกุกฺกุจฺจํ กโรติ, วุฑฺฒานํ สนฺติเก อนชฺฌิฏฺโฐ กเถติ, อยํ สงฺเฆ อคารโว นามฯ

ติสฺโส ปน สิกฺขา อปูเรนฺโตว สิกฺขาย อคารโว นาม โหติฯ อฏฺฐ สมาปตฺติโย อนิพฺพตฺเตนฺโต ตาสํ วา ปน นิพฺพตฺตนตฺถาย ปโยคํ อกโรนฺโต สมาธิสฺมิํ อคารโว นามฯ สุกฺกปกฺโข วุตฺตวิปลฺลาเสเนว เวทิตพฺโพติฯ เตรสมํฯ

กสฺสปสํยุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

6. ลาภสกฺการสํยุตฺตํ

1. ปฐมวคฺโค

1. ทารุณสุตฺตวณฺณนา

[157] ลาภสกฺการสํยุตฺตสฺส ปฐเม ทารุโณติ ถทฺโธฯ ลาภสกฺการสิโลโกติ เอตฺถ ลาโภ นาม จตุปจฺจยลาโภฯ สกฺกาโรติ เตสํเยว สุกตานํ สุสงฺขตานํ ลาโภฯ สิโลโกติ วณฺณโฆโสฯ กฏุโกติ ติขิโณฯ ผรุโสติ ขโรฯ อนฺตรายิโกติ อนฺตรายกโรฯ ปฐมํฯ

2. พฬิสสุตฺตวณฺณนา

[158] ทุติเย พาฬิสิโกติ พฬิสํ คเหตฺวา จรมาโน มจฺฉฆาตโกฯ อามิสคตนฺติ อามิสมกฺขิตํฯ อามิสจกฺขูติ อามิเส จกฺขุ ทสฺสนํ อสฺสาติ อามิสจกฺขุฯ คิลพฬิโสติ คิลิตพฬิโสฯ อนยํ อาปนฺโนติ ทุกฺขํ ปตฺโตฯ พฺยสนํ อาปนฺโนติ วินาสํ ปตฺโตฯ ยถากามกรณีโยติ ยถากาเมน ยถารุจิยา ยเถว นํ พาฬิสิโก อิจฺฉติ, ตเถวสฺส กตฺตพฺโพติ อตฺโถฯ ยถากามกรณีโย ปาปิมโตติ ยถา กิเลสมารสฺส กาโม, เอวํ กตฺตพฺโพ, นิรยํ วา ติรจฺฉานโยนิํ วา เปตฺติวิสยํ วา ปาเปตพฺโพฯ ทุติยํฯ

3-4. กุมฺมสุตฺตาทิวณฺณนา

[159-160] ตติเย มหากุมฺมกุลนฺติ มหนฺตํ อฏฺฐิกจฺฉปกุลํฯ อคมาสีติ ‘‘เอตฺถ อทฺธา กิญฺจิ ขาทิตพฺพํ อตฺถิ, ตํ มจฺฉรายนฺโต มํ เอส นิวาเรตี’’ติ สญฺญาย อคมาสิฯ ปปตายาติ ปปตา วุจฺจติ ทีฆรชฺชุกพทฺโธ อยกนฺตโกสเก ทณฺฑกํ ปเวเสตฺวา คหิโต กณฺณิกสลฺลสณฺฐาโน, อยกณฺฏโก, ยสฺมิํ เวเคน ปติตฺวา กฏาเห ลคฺคมตฺเต ทณฺฑโก นิกฺขมติ, รชฺชุโก เอกาพทฺโธ คจฺฉเตวฯ โส กุมฺโมติ โส วิทฺธกุมฺโมฯ เยน โส กุมฺโมติ อุทกสทฺทํ สุตฺวา สาสงฺกฏฺฐานํ ภวิสฺสตีติ นิวตฺติตฺวา เยน โส อตฺถกาโม กุมฺโมฯ น ทานิ ตฺวํ อมฺหากนฺติ อิทานิ ตฺวํ อมิตฺตหตฺถํ คโต, น อมฺหากํ สนฺตโกติ อตฺโถฯ เอวํ สลฺลปนฺตานํเยว จ เนสํ นาวาย ฐิโต ลุทฺโท รชฺชุกํ อากฑฺฒิตฺวา กุมฺมํ คเหตฺวา ยถากามํ อกาสิฯ เสสเมตฺถ อิโต อนนฺตรสุตฺเต จ อุตฺตานเมวฯ ตติยจตุตฺถานิฯ

5. มีฬฺหกสุตฺตวณฺณนา

[161] ปญฺจเม มีฬฺหกาติ คูถปาณกาฯ คูถาทีติ คูถภกฺขาฯ คูถปูราติ อนฺโต คูเถน ภริตาฯ ปุณฺณา คูถสฺสาติ อิทํ ปุริมสฺเสว อตฺถทีปนํฯ อติมญฺเญยฺยาติ ปจฺฉิมปาเท ภูมิยํ ฐเปตฺวา ปุริมปาเท คูถสฺส อุปริ อาโรเปตฺวา ฐิตา ‘‘อหมฺหิ คูถาที’’ติ ภณนฺตี อติมญฺเญยฺยฯ ปิณฺฑปาโต จสฺส ปูโรติ อปโรปิสฺส ปตฺตปูโร ปณีตปิณฺฑปาโต ภเวยฺยฯ ปญฺจมํฯ

6. อสนิสุตฺตวณฺณนา

[162] ฉฏฺเฐ กํ, ภิกฺขเว, อสนิวิจกฺกนฺติ, ภิกฺขเว, กํ ปุคฺคลํ มตฺถเก ปติตฺวา มทฺทมานํ สุกฺกาสนิจกฺกํ อาคจฺฉตุ ฯ อปฺปตฺตมานสนฺติ อนธิคตารหตฺตํฯ อิติ ภควา น สตฺตานํ ทุกฺขกามตาย, อาทีนวํ ปน ทสฺเสตุํ เอวมาหฯ อสนิจกฺกญฺหิ มตฺถเก ปติตํ เอกเมว อตฺตภาวํ นาเสติ, ลาภสกฺการสิโลเกน ปริยาทิณฺณจิตฺโต นิรยาทีสุ อนนฺตทุกฺขํ อนุโภติฯ ฉฏฺฐํฯ

7. ทิทฺธสุตฺตวณฺณนา

[163] สตฺตเม ทิทฺธคเตนาติ คตทิทฺเธนฯ วิสลฺเลนาติ วิสมกฺขิเตนฯ สลฺเลนาติ สตฺติยาฯ สตฺตมํฯ